Crkva Svetog Prokopija u Prokuplju jedna je od najstarijih i najznačajnijih pravoslavnih bogomolja u Srbiji. Smeštena u srcu Prokuplja, ova crkva nosi duboko istorijsko i duhovno nasleđe, koje seže unazad više od deset vekova.
Istorijat i osnivanje
Veruje se da je crkva podignuta krajem 9. ili početkom 10. veka, u doba kada je ovo područje bilo deo Prvog bugarskog carstva pod vlašću cara Samuila. Prvobitno je građena kao trobrodna bazilika, ali je tokom vekova više puta dograđivana i menjala svoj izgled.
Posebno značajan trenutak u njenoj istoriji dogodio se krajem 14. veka, kada su mošti Svetog Prokopija prenete u crkvu iz Niša, nakon što je taj grad pao pod osmansku vlast 1386. godine. Od tada je crkva posvećena ovom svetitelju i postala centar pravoslavne vere u Topličkom kraju.
Arhitektura i značaj
Danas crkva Svetog Prokopija predstavlja retku građevinu petobrodne bazilike, što je čini jedinstvenom u Srbiji. Njena arhitektura svedoči o raznim epohama kroz koje je prošla – od vizantijskih i srpskih srednjovekovnih uticaja, preko osmanskih prepravki, do obnove u 19. i 20. veku.
Unutrašnjost crkve ukrašena je ikonostasom iz 19. veka, dok su delovi zidova ukrašeni fragmentima fresaka koje potiču iz različitih perioda. U porti crkve, 2008. godine, otkriveni su ostaci rimskih termi, što ukazuje na značaj ovog lokaliteta još iz antičkog perioda.
Kulturno-istorijska uloga i zaštita
Crkva Svetog Prokopija nije samo verski objekat, već i važan kulturno-istorijski spomenik. Zbog svoje vrednosti, 1983. godine proglašena je za spomenik kulture od velikog značaja i nalazi se pod zaštitom države.
Svake godine, 21. jula, u Prokuplju se svečano obeležava gradska slava – Prokopovdan, u čast Svetog Prokopija. Ovaj praznik okuplja veliki broj vernika, a u crkvi se održava liturgija, dok se u gradu organizuju brojne kulturne i tradicionalne manifestacije.
Crkva Svetog Prokopija, kroz vekove i izazove koje je preživela, ostala je simbol vere, istrajnosti i identiteta Prokuplja i njegovih stanovnika.
